Hinubad na ng mga drayber ang suot na Du30 ballers, binakbak ang Du30 stickers na nakadikit sa harap ng kanilang mga jeepney, at, kasama ang mga komyuter, nagsagawa sila ng dalawang-araw na welga kontra phaseout ng mga jeepney sa buong bansa. At dahil sa mga pagmumura ni Pangulong Duterte sa kanila, nangako ang mga drayber na susundan pa nila ang mga tigil-pasada — baka maging buwanan na.

Sa kabila ng pahayag ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) hindi gaanong maaapektuhan ng welgang jeepney ang kaayusan sa kalsada, tila aligaga ang Malakanyang na nagsuspinde ng pasok sa pampublikong mga opisina’t paaralan, maging sa Bangko Sentral ng Pilipinas at Philippine Stock Exchange (PSE).

Sa pagtatapos ng dalawang-araw na tigil-pasada, inanunsiyo ni George San Mateo, tagapangulo ng Pagkakaisa ng mga Samahan ng Tsuper at Operators Nationwide (Piston): naparalisa ang aabot sa 90 porsiyento ng mga biyaheng jeepney sa buong bansa.

Sa pagdinig naman ng Kamara sa isyu ilang araw makaraan ang tigil-pasada, isa-isa nang nagsunuran ang iba pang grupong transport, tulad ng Stop&Go Coalition, at nagsabing susuporta sila sa susunod na mga tigil-pasada para labanan ang planong pagpawi sa kanilang mga sasakyan na nagbibigay ng murang serbisyo sa kabila ng kakulangan ng pampublikong sistema ng transport sa bansa.

‘Holdap’

Ito na ata ang pinakalakas na protestang nairehistro ng sektor ng transport kontra sa planong jeepney phaseout. Noong nakaraang linggo, gumarahe muna ang mga jeepney para ipanawagan ang pagbasura sa kasalukuyang “modernization” program ng Department of Transportation (DOTr) na pinangangambahang magtatanggal ng kabuhayan sa higit 600,000 drayber o 2.4 milyon katao kasama ang kanilang pamilya.

Sa pagkakataon ding ito, umani ng suporta ang mga drayber at operator, sa hanay ng mga komyuter na siyang direktang tatamaan din ng jeepney phaseout.

“Naniniwala kami na itong ginagawang modernization program, sa aktuwal ay parang isang porma ng panghoholdap na ginagawa ng gobyerno sa ating mga tsuper at pasahero,” ani Ron Villegas, tagapagsaliksik ng Crispin B. Beltran Resource Center (CBBRC). Kasama ang CBBRC, institusyon ng mga manggagawa sa bansa, sa mga komyuter na nagpahayag ng suporta sa tigil-pasada kontra sa jeepney phaseout.

Peke umano ang modernisasyong gustong ibigay ng programa.

Ang isang yunit ng e-jeep ay nagkakahalaga ng mula P1-Milyon hanggang P1.8-M depende sa manufacturer na karamihan ay mga dayuhan. Aabot ng hanggang P18,000 o P800 kada araw ang kailangang bunuin ng mga drayber kada buwan.

Serbisyo, gagawing negosyo

Ayon sa DOTr, may ipinapangakong P80,000 subsidyo ang gobyerno kada yunit para sa paunang bayad o downpayment na makakagaan naman sa milyong halaga ng isang e-jeep. Ayon pa sa ahensiya, mas maraming puwedeng isakay sa e-jeep kung kaya mas malaki ang kikitain dito.

Sino ba ang tunay na kikita sa e-jeep? Ayon sa mga drayber at maliliit na operator, tiyak raw na hindi sila.

Ang mga operator, para makakuha ng prangkisa ng e-jeep, mangangailangan ng di-bababa sa P20-Milyon. Kailangang magkaroon ng 20 yunit ng e-jeeps ang isang operator para magkaroon ng prangkisa. Dahil dito, malalaking kompanya lang ang may kakayahang mamuhunan sa bagong sistemang ito.

Napatunayan ito sa mga nagsulputang linya ng e-jeep na puro malalaking kompanya ang may-ari. Malalaking kompanya din na kasosyo ng malalaking dayuhang kompanya ang tanging manufacturers nito. Isang halimbawa nito ang QEV Philippines Electromobility Solutions and Consulting Group Inc. na pagmamay-ari ng mga Aboitiz.

Sa ibang bansa rin manggagaling ang mga makina ng mga e-jeep na ipapalit sa tradisyonal na jeep, tulad ng General Motors at Toyota. Samantala, kopo naman ng Ayala Corp. at Metro Pacific ni Manny Pangilinan ang sistema ng pagbayad ng pamasahe na katulad ng sa MRT/LRT: ang Beep Card.

Dahil umano sa pagpasok ng mga negosyante sa industriya ng transportasyon, hindi malayong ipasa sa mga komyuter ang pagpasan para mahabol ang mas mataas na return of investment ng mga kompanya. Sa halip na serbisyo publiko, papatayin nito ang lokal na industriya at gagawing gatasan ang sektor ng transport ng mga dati nang mayayaman.

“Hindi lang mga drayber ang tatamaan ng pag-phaseout. Matindi rin ang magiging epekto nito sa mga mananakay. Titiyakin nitong malalaking korporasyon ang balik sa kanilang investment. Saan nila kukunin iyon? Sa pagtataas ng pamasahe. Ibig sabihin ang maghihirap sa modernization program ay ang ating mga tsuper, mga maliliit na operator at ang ating pasahero,” ani Villegas.

Inihalimbawa nila ang nangyaring pagtataas ng pamasahe sa LRT1 mula nang pasukin ito ng mga pribadong korporasyon. Nangako umano ang mga Ayala na pagagandahin ang serbisyo bilang kapalit ng mas mataas na pamasahe, pero sunud-sunod ang naging perwisyo nito sa mga mananakay na nagtitiis sa mataas na pamasahe.

Alternatibo

Nais ng mga sumama sa welgang jeep na bumuo ng modernization program ang gobyerno nang isinasaalang-alang ang interes ng mga mamamayan—isang panibago, episyente, at nasyonalisado o pagmamay-ari ng publiko, hindi ng mga korporasyong naghahabol ng tutubuin mula sa mga mananakay.

Rekomendasyon nila na sa halip na tuluyang tanggalin sa mga kalsada ang tradisyonal na jeep ay tulungan sila ng gobyerno sa rehabilitasyon ng mga ito.

Kung naisasabansa ang public transport system, magiging mura ang serbisyo nito dahil wala itong hinahabol na malaking kita para sa malalaking negosyante at dayuhan.

Ang pagbubuo din umano ng programa para sa pambansang industriyalisasyon ay magbibigay ng pangmatagalang solusyon sa ganitong mga problema. May kakayahang bumuo ang Pilipinas ng sarili nitong idustriya na gagawa ng e-jeep na mas mura ang halaga dahil marami tayong pagkukunan ng materyales sa bansa.

Noong eleksiyon, sinuportahan ng mga drayber at operator si Duterte dahil nangako itong babaliktarin ang mga polisiyang neoliberal ni Bengino Aquino III na maaaring magtuloy sa katauhan ni Mar Roxas. Pero itutuloy din pala ni Duterte ang sinimulang jeepney phase-out ng noo’y kalihim sa transportasyon na si Roxas.

Hiling ng mga drayber at operator na samahan sila ng mas maraming bilang pa na mga mamamayan sa kanilang malubak na biyahe kontra jeepney phaseout. Nakakuha ng malawak na suporta ang sektor ng transport nitong huling tigil-pasada. Umaasa sila, sa susunod, na lalong hihigpit ang pagkakaisa ng mga mamamayan dahil ang kinabukasan ng bansa sa sistema ng transportasyon ang nakataya rito.