Halos walong linggo nang nababalot ng batas militar ang Mindanao. Ito’y dahil lang sa krisis sa siyudad ng Marawi sa Lanao del Sur sa pagitan ng tinaguriang grupong Maute (mas tinatawag sa lugar na grupong Daulah Islamiyah) at ng Armed Forces of the Philippines (AFP). Sa pagragasa ng giyera sa Marawi nadiskubre ang mga iba’t ibang porma ng paglabag sa karapatang pantao na pinadali ng batas militar. Sa huli ang mga Moro at Maranao pa rin ang pinakanapinsala.

Ngunit sa likod ng mga kuwento ng digmaan, panaghoy ng mga bakwit, at panghihimasok ng mga heneral ng AFP, isang tagong kasaysayan ang mistulang inuugat ng gulo sa Marawi. Ito ang rido o hidwaan ng dalawang angkan na Maute at Pansar.

Lupa ang itinuturong ugat ng hidwaang ito, isang kontrobersiya sa pagmamay-ari ng lupain sa pagitan ng mga Morong angkan ng Maute at Pansar na pumutok sa isang rido. Hindi lang simpleng hidwaan ang rido; kadalasia’y nauuwi ito sa karahasan sa pagitan ng mga angkan at mga kakampi nitong paksiyon.

Tala ng National Democratic Front (NDF) – North Central Mindanao, noong mapanalunan ng angkan ng Pansar ang pagkamayorya sa Butig, nakipagkunstabahan ang mga ito sa mga militar upang mangharas at takutin ang magkapatid na Maute sa pamamagitan ng pambobomba sa Butig. Labis na apektado ang mga komunidad ng mga magsasaka sa lugar na ito. Dahil dito, nagalit ang mga residente ng Butig at naging dahilan ito para kumampi sila sa mga Maute. Bilang ganti naman, sinalakay ng mga Maute ang munisipyo ng Butig noong 2015.

Dito nagsimula ang gulo sa pagitan ng Maute at AFP. Napag-alaman ng NDFP na isang away sa lupa ito na nauwi sa rido. Pero ngayon, lumobo na ito at naging isang giyera sa Marawi at pumutok sa batas militar sa Mindanao. Ngunit ang batas militar ay hindi masisisi sa rido na ito sapagkat matagal nang may gulo sa Mindanao. Ugat pa rin ng gulo ang paggamit ng AFP sa hidwaan ng mga angkang Moro upang maipatupad ito.

Samantala, matagal nang naiulat na dating kahalok ang mga Maute (na kalahok sa Daulah Islamiyah) sa armadong pakikibaka ng Moro Islamic Liberation Front o MILF— bago pumayag ang huli sa panukalang Bangsamoro Basic Law na susuko sa laban ng mga Moro para sa karapatan nila sa pagpapasya-sa-sarili.

Kung kaya’t nararapat lamang, ayon sa NDFP, na dinggin ni Pangulong Duterte ang kahilingan ng mga Maranao na residente ng Marawi na itigil na ang pambobomba sa mga tahanan nila, at itigil na ang batas militar sa Mindanao.

Hindi lang ang mga Maute at kakampi nila ang magdurusa sa ginagawa ng mga militar. Lalong naghihirap ang mga inosenteng Moro at Maranao na wala nang mauuwian at wala nang kabuhayan.