Ilang araw bago ang pagdiriwang ng Araw ng mga Patay o Undas, ininanawagan ng mga lider ng mga pambansang minorya na magkaroon na ng Araw ng Kamatayan — ng imperyalismong Estados Unidos (US).

Mahigit isang linggo matapos marahas na idisersa harap ng embahada ng US, pinamunuan naman ng Sandugo, alyansa ng pambansang minorya sa Pilipinas, ang isang simbolikong “hukumang bayan” o people’s tribunal. Ang dininig nito: mga krimeng ginawa diumano ng gobyerno ng US sa Pilipinas.

Ang mga lider ng mga katutubo’t Moro ang nagsilbing hukom sa espesyal na hukumang bayan na ito. Isa-isang nagsalita sa harap ng mga hukom ang mga testigo na nagsalaysay ng mga pang-aaping naranasan nila mula sa mga sundalong Kano.

Panahon ng base

Ibinahagi ng kinatawan ng Central Luzon Aeta Association (CLAA) na si Sonny Serrano kung gaano katindi ang negatibong epekto sa kanilang pamumuhay ng presensiya ng mga sundalong Amerikano sa bansa noong may base militar pa ito.

”Dito sa Capas, Tarlac, nandiyan ‘yung lupa namin na pinaglulunsaran nila ng military exercises. Hindi kami makakuha ng saging, kamoteng kahoy, kamoteng-baging. ‘Yung aming mga manok sa aming mga kubo sa Tarlac ay kinukuha ng mga militar,” ani Serrano.

Nabalot ng takot ang mga pamayanang Aeta sa joint military trainings ng Armed Forces of the Philippines (AFP) at tropang Amerikano nang mamatay ang kanilang kasamahan gawa ng mga pagsasanay na ito.

“Mayroon kaming karanasan, ‘yung mga katutubong Aeta ay nangangalap, tinamaan ng bala ng US [troops], ang sinabi nila napagkamalan nila, akala daw nila baboy-ramo.  Dito naman po sa Subic (Zambales) nandiyan ‘yung target range nila sa Magsasa, meron pong katutubong Aeta diyan na nahulugan ng bomba na halos di na makita ‘yung laman,” ani Serrano.

Krimen sa Bangsamoro, Lumad

Samantala, ibinahagi rin ng kinatawan ng mga mamamayang Moro na si Amirah Ali Lidasan ng Suara Bangsamoro ang mga masaker sa Bud Dajo at Bud Bagsak noong panahon ng direktang kolonyalismong Amerikano. Nitong nakaraan lamang ay naging usap-usapan ang bahaging ito ng kasaysayan nang banggitin ito ni Pangulong Duterte sa isa sa kanyang mga talumpati.

Nagpapatuloy umano ang pambibiktima sa mga Moro ng imperyalismong US sa pamamagitan ng “giyera kontra terorismo” nito. Sa giyerang ito na sinuportahan ng nakaraang mga administrasyon, tinarget ng AFP, sa tulong ng militar ng US, ang sibilyang mga komunidad sa Sulu at Basilan para sa malawakang pag-aresto noong 2001 at 2002.

Matagal na ring nagdududa ang mga grupong Moro tulad ng Suara na may kinalaman ang gobyernong US sa pagkakatatag at pananatili sa bandidong grupo tulad ng Abu Sayyaf.

Isa sa pinakahuling krimen ng militar ng US sa mga Moro ang pamumuno nito sa operasyon ng Special Action Force ng pulis sa Mamasapano, Maguindanao noong Enero 2015. Umabot sa 43 commandos ng SAF ang nasawi sa operasyon laban sa diumano’y mga terorista. Nabiktima rin ang ilang sibilyan, gayundin ang mismong mga komunidad na hanggang ngayon ay mapapasailalim sa matinding militarisasyon.

Samantala, biktima rin ang mga Lumad ng Mindanao sa dominasyon ng gobyernong US sa pulitika at ekonomiya ng Pilipinas. Kabilang dito ang pagdidikta ng mga polisiyang neoliberal sa ekonomiya na nagbigay-daan sa pagpasok ng malalaking komersiyal na pagmimina sa kabundukan ng mga Lumad.

Sanay din sa US Counterinsurgency Guide ang AFP na nagsagawa ng kampanya ng teror laban sa mga komunidad ng Lumad sa ngalan ng giyera kontra-insurhensiya.

Suporta sa independiyenteng patakarang panlabas

“Sa totoo, hindi pa nananawagan ang ating pangulo na palayasin ang US troops dito, kaming mga mamamayang katutubo ay nananawagan na. Nagpapasalamat po kami na nagkaroon ng presidente na sumusuporta sa kapakanan ng mga mamamayan,” ani Serrano.

Ilan pa sa mga kasong inihapag sa hukom ay ang Mangulayon Case, Scorched Earth Policy, at ang sukdulang pagsira ng kalikasan dahil sa mga minahan at plantasyon.

Hinatulan ng “kamatayan” ng hukumang bayan ang imperyalismong US at saka nagsagawa ng isang sagradong ritwal ng pagkakaisa sa pamamagitan ng paggigilit sa leeg ng manok upang tumulo ang dugo nito sa espesyal na kasangkapang gawa sa dahong gawa ng mga katutubo.

Ipinahid nila ang dugo sa kanilang mga palad bilang “paglalagda” ng hatol ng kamatayan sa imperyalismo.

Pagkatapos, tulad noong nakaraang linggo, muling nagmartsa ang mga katutubo at tagasuporta nila patungong embahada ng US–para naman ibigay sa mga salarin ang kanilang hatol.