FEATURED

Talasalitaan ng Halalan


Nakikilala ang bayan sa wikang ginagamit ng mamamayan. Sa bawat pagbabago ng mga salitang ginagamit, malalaman rin ang kasaysayan ng lipunan. Ang eleksiyon ang isang panahon sa bansa na nakapagluluwal ng mga salitang nagpapakita ng tunggalian sa bansa.

Nakikilala ang bayan sa wikang ginagamit ng mamamayan. Sa bawat pagbabago ng mga salitang ginagamit, malalaman rin ang kasaysayan ng lipunan. Ang eleksiyon ang isang panahon sa bansa na nakapagluluwal ng mga salitang nagpapakita ng tunggalian sa bansa.

AES – Automated Election System. “Tinapos” ang manual elections noong 2010 sa pamamagitan ng AES gamit ang PCOS (Precinct Count Optical Scanner) machine. Ginamit din noong 2013 ang PCOS. Dahil sa suspetsa na mina-magic ang eleksyon (automated dayaan), tinawag itong HOCUS PCOS.

BALOTA – Noong manual elections pa, ito’y kapirasong papel na sinusulatan ng mga pangalan ng mga kandidatong napiling iboto. Pero simula 2010, ito’y mahaba at makapal na papel na shine-shade-an ang bilog na hugis itlog na katabi ng numero at pangalan ng pinipiling kandidato.

BOTO – Pinili o desisyon. Dumating sa bokabularyo ng Pilipinas bunga ng kolonyalismong Kastila ang salitang “votar” na pinagmulan ng “boto”. Mula sa Latin na “votum” o “votare” na nangangahulugang “pumili” o “isulong ang pinili”. Sagrado, huwag dayain.

COMELEC – Commission on Elections. Ayon sa website nito, responsibilidad ng COMELEC na protektahan ang “sanctity of the ballot since 1940.” Hindi nito natutupad ang pangakong proteksyon mula noon hanggang ngayon.

DAYA – Mula sa proto-Austronesyanong salita na “daya” na nangangahulugang “lokohin” o “manloko” sa pamamagitan ng panlilinlang o pagkukunwari. Sa eleksyon, maraming porma ang dayaan: pagpapalit ng bilang ng boto, pagnanakaw ng boto, atbp.

ELEKSIYON – Nagmula sa Latin na “eligere” na nangangahulugang “pumili”. Mula naman ang eligere sa salitang Latin at Griyegong “lego” na ibig sabihin ay “kumalap, kumolekta, pumili”.

ENVELOPE – Sisidlan ng liham at iba pang dokumento. Mula sa lumang Pranses na salitang “envolupen” (“maging bahagi sa kasalanan o krimen”). Galing rin sa “envoleper” (“takpan, pagtakpan, itupi o balutin”). Pero tulad ng orihinal nitong kahulugan na “maging bahagi ng kasalanan o krimen,” kapag eleksyon, ang envelope ay kumakapal o bumabango depende sa laman.

GASTOS – Mula sa salitang “gastar” na nangangahulugang bumili gamit ang pera. Sa eleksyon, may kasabihan, “Ang labis na gastos ng kandidato, babawiin pagkaupo sa puwesto”.

HACK – Noong 1975, ginamit ang Ingles na salitang “hack” para mangahulugang pag-akses nang walang pahintulot sa computer records. Noong 1984, hindi na lang ang rekord sa computer ang iligal na pinapasok kundi ang computer system na. Noong 1960s, ginamit ito bilang “creative prank” o “malikhaing pagbibiro”. Sa Pilipinas, naikabit na ito sa Anonymous PH na nang-hack ng website ng mga ahensiya ng gobyerno at ng social media accounts ni Yaya Dub. Na-hack nga pala ang COMELEC website.

KAMPANYA – Pag-iikot at panunuyo ng mga kandidato para sa boto. Ito rin ay sistematikong pagkilos upang magpatampok ng isyu. Nagmula sa Pranses na “campagne” (“bukas na bansa”) at sa Latin na mga salitang “campania” at “campus” (“patag” o “level ground”). Mas ginamit noon ang salitang kampanya bilang terminong militar na “pagpasok sa teritoryo” o “pagpasok sa bukas na lugar o bansa”.

KANDIDATO – Naghahangad na maluklok sa isang politikal na posisyon sa pamamagitan ng halalan o pagpili. Mula sa Latin na salitang “candidatus” na nangangahulugang “nakasuot ng puti” at “maging maputi o makinang”. Pinakaugat nito ay ang Latin na salitang “candidum” na ang ibig sabihin ay: puti, puro, dalisay, sinsero, tapat, walang bahid ng korapsyon.” Ang mga kandidato noon sa sinaunang Roma ay nakasuot ng puting toga.

PRESINTO – Kung saan ikinukulong ang ating boto.

SD CARD – Secure Digital Card. Isa itong memory card format na nilikha ng SD Card Association para magamit sa portable devices. Maliit at manipis ngunit maraming mailalagay na electronic at digital files. Ipinakilala ito noong 1999 ng mga kumpanyang SanDisk, Panasonic, at Toshiba bilang upgraded multimedia cards. Ngayong eleksyon, sa SD Card ise-save ang datos ng mga boto. Ito ang modernong ballot box… na napakadaling palitan, iwala, nakawin, sirain, tapakan, burahin ang laman, at lagyan ng bagong boto. Secured talaga!

SMARTMATIC – Ang pribadong dayuhang korporasyon na nag-o-operate ng automated election system sa Pilipinas. Ipinanalo nito si Noynoy Aquino noong 2010 at ang kalakhan ng Liberal Party noong 2013. Batbat ng kontrobersiya, maraming kaso maging sa ibang bansa, ang Smartmatic ang “tiyak na nagdadala ng pinaka-credible na eleksyon sa bansa.”

VCM – Vote Counting Machine. Paalam, PCOS! Hello, VCM! Bagong makina, lumang problema, tuloy ang dayaan!