Hindi dahil gagawing mabilis ng automated election system (AES) ang bilangan sa halalan ay magiging malinis na ito.

Kahit na mukhang makabago ang AES, hindi nito nababago ang luma nang mga problema tuwing eleksiyon na malalim nang nakaugat sa pagkalasing sa kapangyarihan ng iilan at sa matinding kahirapang nararanasan ng sambayanan.

Pinalala pa ito ng realidad na isang pribadong dayuhang kumpanya sa katauhan ng Smartmatic ang nagpapatakbo sa halalan ng mga Pilipino.

“Magkakaroon ng dayaan. At kailangan nating maghanda para dito,” ayon kay Prof. Danny Arao, convenor ng Kontra Daya.

Bulnerable ang Sistema

Malaki umano ang pagkukulang ng Commission on Elections (Comelec) para siguraduhing malinis at matapat ang eleksiyong 2016, ayon sa grupong Kontra Daya.

Bigong makakuha ng sertipikasyon ang Comelec para sa AES mula sa independent Technical Evaluation Committee para sa 2016 elections. Hindi rin umano ito nakakuha ng satisfactory source code review. Maaaring maging senaryo ng eleksiyon sa Pilipinas ang nangyari sa overseas absentee voting na 13 sa 130 vote counting machines (VCMs) ang nag-malfunction, ayon sa Kontra Daya.

Hindi rin authenticated ang election returns na ipapadala para sa canvassing. Ayon sa election automated law, dapat umanong digitally signed ang election returns bago ipadala para malaman kung tama ba ito at kung hindi ba  pinalitan ang laman nito. Pero hindi ito tiniyak ng Comelec.

“Yung digital signature ang magbibigay sa iyo ng paraan para malaman kung binago nila o hindi. Kapag binago nila ang numero, walang paraan para sa atin na kuwestiyunin kahit makita mo na magkaiba (ang resulta) dahil pwede lang nilang sabihing ‘heto yung dumating sa amin,” ayon sa isa pang convenor ng Kontra Daya na si Dr. Giovanni Tapang.

Maging ang proseso ng pagdadala ng resulta na pinayagan ng Comelec ay pinuna ng Kontra Daya. Dadalhin umano ang SD cards na naglalaman ng resulta ng halalan mula sa presinto tungo sa munisipyo. Sa pagbyaheng ito maaaring mangyari ang pagpapalit, pagkuha, o pagnakaw sa mga SD card.

“Parang makabagong paraan ito ng ballot box snatching. Pwede itong nakawin, palitan at hindi na makarating sa canvassing. Kung ang kalaban ng isang kandidato ay malakas sa isang area, maaaring hindi makarating sa canvassing ang SD card at hindi na maisama sa bilangan,” ayon kay Tapang.

Magagawa ito ng kandidatong may kapangyarihan at rekurso para masiguro ang panalo, mapa-lokal man o pambansang posisyon.

Dagdag pa niya, maging ang pag-hack sa Comelec website na nagbigay daan para maisapubliko ang mga personal na pagkakilanlan ng may 55 milyong botante ay isang malinaw na manipestasyon kung gaano kabulnerable sa dayaan at manipulasyon ang eleksiyon sa kamay ng Comelec at Smartmatic.

“Kung hindi magawang protektahan ng Comelec ang ating personal na pagkakakilanlan (gaya ng pangalan, tirahan, finger prints, at iba pa), paano nito mapoprotektahan ang eleksiyong 2016?” diin ni Tapang.

Pagtataka ng Kontra Daya, bakit ibinigay pa rin ng Comelec sa Smartmatic ang kontrata para sa eleksiyong 2016 sa kabila ng miserable nitong rekord sa halip na tiyaking mayroong malinis at matapat na halalan?

“Pagkatapos ng eleksiyon, magrereport. Naka-offline ang website ng Comelec. Kapag in-online nila, may resulta na. Sino ngayon ang pwedeng magkuwestiyon noon sa inilabas nilang report,” dagdag ni Tapang.

Isang ‘auto-magic’ na eleksiyon umano ang ginagawa ng Comelec. Hindi nakikita ng taong bayan kung tama bang nabibilang ang boto nila, ayon sa Kontra Daya.

Para masabi ring umano’y kredible ang Comelec, dapat mayroong end to end testing – o mula umpisa sa pagboto sa presinto hanggang sa mag-transmit ng data. Pero hindi nasubaybayan ng publiko ang buong proseso na ginawa ng Comelec para makita ang problema sa proseso ng eleksiyon.

Bagong sistema, lumang problema

Bago man ang sistema pero nananatili ang lumang problema sa eleksiyon sa Pilipinas.

Ito ang diin ng Kontra Daya kung kaya sinasabi nilang magkakaroon ng dayaan sa darating na eleksiyon sa lokal man at pambansa.

Hindi nabubuwag ng AES ang paggamit ng guns, goons, and gold ng political dynasties na naghahari sa kani-kanilang balwarte sa Pilipinas. Nananatili ang lumang porma ng vote buying na dahil rin sa pagpapanatili ng estado sa matinding kahirapan sa hanay ng mamamayan.

Maging ang paggamit ng mga rekurso ng gobyerno sa pangangampanya sa kanilang bentahe ay nangyayari. Halimbawa, ang paglalagay ng campaign slogan na “Daang Matuwid” sa pangalan nila Mar Roxas at Leni Robredo ay maituturing na porma ng pangangampanya na matatagpuan mismo sa balota gamit ang rekurso ng Comelec, ayon sa Kontra Daya.

Ayon naman sa Confederation for Unity, Recognition, and Advancement of Government Employees (Courage), ang mga kawani sa gobyerno ay hindi pinahihintulutang mangampanya ayon sa Saligang Batas. Pero mismong si Noynoy Aquino, ang Pangulo ng Pilipinas, kasama ang pulis at militar ay direktang nangangampanya para itulak ang mga kandidato nito gamit ang rekurso ng gobyerno at impluwensiya.

“Lumalabas, ang probisyon sa Saligang Batas natin ay inutil pala. Kasi ito’y naipagbabawal lang pala doon sa maliliit na kawani at manggagawa pero pinahihintulutan ang matataas na opisyal sa gobyerno na gamitin ang government resources para mapaboran ang kanilang mga kandidato,” ayon kay Ferdie Gaite, tagapangulo ng Courage.

Nasa kamay ng taumbayan

Hindi man matiyak na magiging malinis ang eleksiyonl, at nakikita mang tiyak na magkakaroon ng pandaraya, hindi dapat ito palampasin ng taong bayan. Dapat mailantad ang naging kakulangan ng Comelec at Smartmatic at managot dito, ayon sa Kontra Daya.

Sa pamamagitan lamang ng organisadong aksiyon ng mamamayan matitiyak na ang mga nasa kapangyarihan ay mananagot maging masaklaw man o hindi ang dayaan tulad ng dati o higit pa. Kailangang maging mapagbantay at handa ang taong bayan kung hindi naging handa ang nasa kapangyarihan.