Rebyu ng “Artista ng Bayan”
Pagtatanghal ng Sining Biswal
Concerned Artists of the Philippines
Sining Kamalig, Oktubre – Nobyembre
Cultural Center of the Philippines,
Nobyembre-Disyembre

Maaaring sukatin ang halaga ng isang artista batay sa ambag ang kanyang likhang-sining sa pagsulong ng lipunan.

Ito rin marahil ang dapat magtakda sa hihiranging mga Pambansang Alagad ng Sining ng Cultural Center of the Philippines (CCP) sa bawat limang taon. Ngunit sa pagsambulat ng anomalya sa pagpili ng mga ito noong nakaraang taon, napagpasyahan ng Concerned Artists of the Philippines (CAP) na maghanay ng mga artista na nararapat na parangalan, batay sa kanilang mga ambag sa pagpapalaya ng bayan.

Bunga nito’y isang pagtatanghal ng sining biswal: ang “Artista ng Bayan”.

Sa nasabing pagtatanghal, pinarangalan ang 12 artista na “nag-alay ng kanilang sining para sa bayan.” Kaalinsabay nito, naging batayan rin ang kanilang tuwirang pakikisangkot sa kilusang mapagpalaya sa iba’t ibang yugto ng kasaysayan. Kabilang sa mga artistang ito sina Amado V. Hernandez, Carlos Bulosan, Leo Rimando, Ishamel Bernal, Monico Atienza, Emmanuel Lacaba, Lorena Barros, Danilo “Papo” de Asis, Romulo Sandoval, Alex Remollino, at Raquel Aumentado. Kasama rin sa listahan sina Jose Rizal, Andres Bonifacio, at Juan Luna na ang panulat at mga dibuho ay nakatulong upang pag-alabin ang damdamin ng mamamayan laban sa kolonyalismong Espanyol. Nilinaw naman ng CAP na “paunang bugso” pa lamang ito ng kanilang pagpaparangal sa mga artista ng bayan.

Samantala, 12 ring kontemporaryong mga artista ang nag-ambag ng likhang-sining para mabuo ang pagtatanghal.

Tinipon ng CAP ang batikan at baguhang mga manlilikha para sa “Artista ng Bayan”. Ilan sa kanila ay ang mga awardee ng 13 Artists ng CCP na sina Mark Justiani at Don Sulabayba, mga supling ng UP College of Fine Arts na sina Renan Ortiz at Beth Parocha-Doctolero, at mga batikang pintor gaya ni Brenda Fajardo. Kolektibo namang binuo ng ARMAS ang isa sa mga likhang sining sa pagtatanghal. Gamit ang iba’t ibang materyales, nais nilang buhayin sa paningin ng taumbayan di lamang ang katauhan ng mga artista ng bayan, ngunit higit ang kanilang mga isinulong sa pamamagitan ng sining. Sa paghahanay at pag-alala sa mga artistang ito, ayon sa CAP, makikita ang malaon nang paggamit ng sining sa paghubog ng “pangmasa, makabayan, at demokratikong kultura.”

Kalipunan ng mga artista

Interesante ang kalipunan ng mga artistang napiling parangalan ng CAP.

Una, nagmula sa iba’t ibang henerasyon ang mga ito: mula sa mga “Propagandista”, kay Hernandez na nabuhay noon pang panahon ng mga Amerikano, Barros at Lacaba na pawang nakipagtunggali sa pasismo ng diktaduryang Marcos, hanggang kay Aumentado at Remollino, na batang mga aktibista na naabutan pa ang matagumpay na pagpapatalsik sa dating pangulong si Joseph Estrada at di mabilang na mga protesta laban sa mapaniil na rehimeng Arroyo. Ipinapakita rin ng kalipunang ito ang matagal nang pakikisangkot ng mahuhusay na artista sa pakikibaka ng mamamaya para sa panglipunang katarungan at kalayaan.

Ikalawa, bawat isa sa kanila ay tumalakay sa iba’t ibang panlipunang usapin, sa loob at labas ng bansa. Mahusay na natalakay ng mga sinulat ni Rizal gaya ng Noli Me Tangere at obra ni Luna na Spoliarium ang pagmamalabis ng kolonyalismong Espanyol. Mahusay namang naisalarawan ng tula ni Bonifacio na Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ang pagnanais ng mga Pilipino na makalaya mula sa mga kolonyalista. Samantala, naitala ni Bulosan sa pamamagitan ng mga akda gaya ng America is in the Heart ang kalagayan, gayundin ang paglaban, ng mga migranteng Pilipino noong dekada 40 hanggang 50.

Masasabi namang iniluwal ng pasismo ng diktaduryang Marcos ang mga aktibistang sina Barros, Lacaba, at Atienza. Mahuhusay na estudyante sa tanyag na mga unibersidad, isa-isa silang sumapi sa New People’s Army (NPA) para doon ipagpatuloy ang laban di lamang kay Marcos ngunit sa panlipunang sistema na anila’y siyang nagpapahirap sa bayan.

Bago ang kanilang pagpanaw, masasabi namang kinatawan nina Remollino at Aumentado ang parlamentaryo at armadong pakikibaka sa nakaraang dalawang dekada. Manunulat sa iba’t ibang alternatibong publikasyon gaya ng Bulatlat.com, ginamit ni Remollino ang kanyang husay sa pagsusulat upang punahin at tunggaliin ang gobyerno. Naging bahagi din siya kalaunan ng Bagong Alyansang Makabayan na abala sa pagpapatalsik sa rehimeng Arroyo. Gaya ni Barros, estudyanteng aktibista si Aumentado bago ito sumapi sa NPA. Manunulat at mang-aawit, ginamit niya ang kakayahan para sa mag-ambag sa armadong pakikibaka, pagsusulong ng “rebolusyunarong agraryo”, at pabubuo ng “baseng masa” ng NPA.

Makikita naman sa karanasan ng nabanggit na mga artistang ang matagumpay na pag-uugnay ng disiplina ng sining at ng tuwirang pakikisangkot sa mga kilusang mapagpalaya.